مقدمه
صنعت انیمیشن کشور اهمیت زیادی در بعد فرهنگی و اقتصادی ایفا می‌کند. این صنعت زیرمجموعه‌ای از صنایع فرهنگی و خلاق می‌باشد که در رشد کشورها و حفظ و تقویت استقلال فکری و هویتی آنها نقش مهمی را ایفا می کند. اگر چه صنایع مختلف باعث ایجاد امنیت ملی و حفظ مرزهای جغرافیایی کشور می شوند اما صنایع فرهنگی باعث حفظ و صیانت از مرزهای ارزشی،فرهنگی،اعتقادی و هویتی کشور می گردد.
لذا ارزش و اهمیت انیمیشن که یکی از زیرمجموعه های صنایع فرهنگی است باید مورد توجه مسئولین و دست اندرکاران این حوزه قرار گیرد و برنامه ریزی استراتژی منسجمی جهت رسیدن به چشم انداز ۲۰ ساله جمهوری اسلامی ایران به عنوان برترین تولیدکننده صنعت انیمیشن در منطقه خاورمیانه و پیشتاز بودن بین کشورهای عربی مد نظر قرار گیرد.
در حال حاضر حدود ۹۰ درصد سرمایه گذاری در صنعت انیمیشن جهان توسط کشورهای آمریکای شمالی و اروپا صورت گرفته است اگرچه ۹۰ درصد انیمیشن های تولیدی در سطح جهان در آسیا به خاطر نیروی کار ارزان تولید می شوند. قابل ذکر است که پنجاه فیلم انیمیشن پرفروش در جهان، طی بیست سال از ۱۹۹۱ تا ۲۰۱۳ جمعاً نزدیک به ۳۰ میلیارد دلار فروش داشته‌اند و ۵۰ فیلم پرفروش تاریخ جهان، کاملاً پویانمایی بوده و تقریبا در ۸۵ درصد دیگر از پویانمایی و جلوه‌های ویژه استفاده شده است.
صنعت انیمیشن در هر کشوری جهت بررسی و برنامه‌ریزی، مستلزم بررسی ریشه ای و وضعیت فعلی آن صنعت در هر کشور می باشد. مسلماً وضعیت صنعت انیمیشن همه کشورها شبیه هم نیست . برخی کشورها رشد زیادی در این صنعت دارند و در مرحله بلوغ به سر می برند و صنعت انیمیشن برخی دیگر از کشورها در مراحل اولیه عمر خود یا حتی در مرحله افول قرار دارد و کیفیت و تقاضای آنچنانی برای محصولات داخلی آنها وجود ندارد لذا تیپ و نوع استراتژی ها و حتی حمایت های دولتی و برنامه ریزی‌ها بسته به منحنی عمر چرخه صنعت انیمیشن در کشور مورد نظر متفاوت خواهد بود.
ضرورت پرداختن به ابعاد استراتژيک صنعت انيميشن از آن جهت است که از يک‌سو نقش سرگرمي‌هاي رسانه‌اي در شکل گيري باور و شخصيت کودکان و نوجوانان بسيار جدي است و از سوي ديگر تجربه ي موفق برخي از کشورهاي آسيايي در کسب‌سود از طريق اين صنعت،پشتوانه تمدن غني ايراني و اسلامي جهت بهره‌برداري در توليد محتوا و پتانسيل نيروي جوان و خلاق شاغل نشان مي دهد که در صورت وجود يک برنامه‌ريزي استراتژيک مناسب،ايران نيز مي تواند در حوزه ي صنعت انيميشن نقش آفريني کند.
چرخه عمر انیمیشن و استراتژی های متناسب
چرخه عمر انیمیشن در چهار مرحله معرفی، رشد، بلوغ و افول قابل بررسی می‌باشد. مطابق با چرخه عمر محصول، در این چرخه استراتژی‌ها، اهداف، تهدیدها و فرصت‌ها تغییر پیدا می کنند، لذا جهت مدیریت بهتر انیمیشن و جلوگیری از افول آن می توان در هر مرحله از چرخه عمر، استراتژی های متناسب با آن مرحله را بررسی نمود که در زیر با جزئیات بیشتری به آنها اشاره خواهد شد:
شکل۱: نمودار چرخه عمر محصول
الف: مرحله معرفی در صنعت انیمیشن
از ویژگی‌های اساسی این مرحله، نبود نیروی کاردان و با تجربه جهت تولید انیمیشن های با کیفیت می باشد لذا به خاطر کاهش کیفیت انیمیشن های تولیدی تقاضای آنچنانی هم برای این نوع انیمیشن وجود ندارد و به خاطر تقاضا و فروش کم انیمیشن، منابع مالی کمی نیز نصیب شرکت می گردد، در نتیجه تولید کننده انیمیشن داخلی از منابع مالی کمی بهره‌مند خواهد شد و توانایی زیادی برای ماندن در صحنه نخواهد داشت. همه موارد گفته شده در فوق باعث ایجاد ابهام و ریسک زیاد در این صنعت خواهد شد که از ورود شرکت های جدید و نوپای تولید کننده انیمیشن به این صنعت، جلوگیری می‌کند و لذا کم کم صنعت انیمیشن کشور به زوال می‌رود.
دو استراتژی مهم در مرحله معرفی چرخه عمر صنعت انیمیشن وجود دارد که می‌تواند وضعیت انیمیشن را از مرحله معرفی به مرحله رشد هدایت نماید که شامل :
-
توسعه صلاحیت ها و شایستگی های نیروی کاری
این استراتژی شامل بهبود کیفیت انیمیشن‌های تولیدی و نهایتا افزایش تقاضا و توسعه صلاحیت‌ها و شایستگی‌های این صنعت خواهد شد. جهت عبور از مرحله معرفی به مرحله رشد حتما بایستی کیفیت را افزایش داد. در صورتی که فضای رقابتی برای صنعت انیمیشن وجود نداشته باشد و صنعت در دست تولید کنندگان انحصارگر باشد کیفیت هم بهبود نخواهد یافت.
یکی دیگر از ملزومات مهم در جهت افزایش کیفیت انیمیشن های داخلی استفاده از نیروهای خبره و با تجربه در این زمینه است که بتوانند با جدیدترین تکنولوژی روز، با کیفیت ترین انیمیشن ها ویژه مخاطبان را تولید نمایند.
چهار مورد از اقداماتی که می توان در این مرحله انجام داد شامل :
- بهبود آموزش و ایجاد انطباق بین آموزش و تولید انیمیشن با توجه به وضعیت انیمیشن در کشور
- استخدام افراد متخصص در تولید انیمیشن با مهارت و دانش به روز
- استفاده از بهترین استانداردهای کاری و تجهیزات سخت افزاری و نرم افزاری تولید انیمیشن
- هدایت مسیر تولید انیمیشن به سمت خوشه های رسانه ای
-
تسهیل ورود سایر شرکت های تولید کننده انیمیشن به صنعت
در مرحله معرفی همچنین می توان جهت بهبود کیفیت انیمیشن داخلی شرایطی را ایجاد کرد که سایر شرکت های تولیدکننده هم توانایی ورود به این صنعت و فعالیت داشته باشند . شرکت های موجود سعی خواهند کرد که جهت ماندن در صحنه رقابت کیفیت انیمیشن های خود را افزایش دهند و مخاطبان نیز از محصولات و انیمیشن‌های با کیفیت بهره مند گردند. در مرحله معرفی موانع زیادی جهت ورود به صنعت به خاطر ریسک‌های گفته شده و همچنین نبودن سرمایه مالی در ابتدای فعالیت وجود دارد که نبود دانش و تخصص لازم و همچنین کانال توزیع مناسب برای پخش و انتشار انیمیشن نیز یکی از مشکلات ورود به صنعت انیمیشن خواهد بود. در زیر به برخی اقدامات مهم در این مرحله (مرحله معرفی) جهت نیل به استراتژی تسهیل ورود به صنعت پرداخته خواهد شد:
- آموزش مباحث کارآفرینی مطابق و سازگار با صنعت انیمیشن
- تاسیس شبکه های توزیع و پخش انیمیشن
- تاسیس مراکز مدیریتی و مرکزی جهت کنترل و مدیریت بیشتر صنعت
ب: مرحله رشد در صنعت انیمیشن
مرحله رشد صنعت انیمیشن مرحله ای است که صنعت از نیروی با تخصص و با تجربه بهره مند است و کیفیت انیمیشن در حد خوب ارزیابی میشود و تقاضا به حداکثر خود نرسیده اما نسبت به مرحله معرفی، تقاضای بیشتری دارد و همچنین برخی شرکت‌ها توانسته‌اند وارد رقابت با شرکت‌های موجود در تولید انیمیشن شوند. موانعی نیز وجود دارد که باعث میشود گاهی مرحله رشد صنعت انیمیشن با ضعف‌هایی روبه رو شود که شامل نبود نیروی متخصص و با تجربه، نبود کانالهای توزیع و ارائه انیمیشن‌های تولیدی و نهایتا نبود منابع مالی جهت حمایت از این صنعت می باشد.
یکی از مهمترین تفاوت‌های مرحله رشد و بلوغ در این است که در مرحله رشد، کیفیت انیمیشن‌ها هنوز به سطح عالی نرسیده است. اما در سطحی قابل قبول می‌باشند. در مرحله رشد به خاطر اینکه برنامه های توسعه و زیربنایی مهمی در حال انجام است و این برنامه‌ها نیز دارای هزینه می‌باشند لذا منابع مالی محدود می شود .
دو استراتژی مهم در مرحله رشد مد نظر می باشد که نتیجه پیاده سازی این دو استراتژی بهبود کیفیت انیمیشن تولیدی و بهبود نیروی کار مورد استفاده در تولید انیمیشن می باشد این دو استراتژی شامل :
-
توسعه زیرساخت‌هایی برای تحریک و تشویق صنعت انیمیشن (مرحله رشد)
از اقداماتی که می توان در این مرحله (مرحله رشد) جهت توسعه زیرساخت‌های تشویقی انجام داد می توان به موارد زیر اشاره نمود:
الف: ایجاد خوشه‌های خلاق
- جذب سرمایه داخلی و خارجی
- بهبود دانش از طریق تعاملات و ارتباطات
ب: افزایش کانال های توزیعی جهت ارائه انیمیشن به بیشترین تعداد مخاطب
-
حمایت از تولید داخلی و انیمیشن‌های داخلی (مرحله رشد)
الف: حمایت مالی از تولید
ب: حمایت قانونی(قوانین و مقررات) از تولید
ج: مرحله بلوغ در صنعت انیمیشن
ویژگی‌های مرحله بلوغ شامل وجود نیروهای متخصص و با تجربه و کیفیت‌عالی انیمیشن می‌باشد که شرکت‌های دیگری نیز وارد صنعت شده‌اند و قویترین آنها از لحاظ کیفیت باقی مانده اند و تقاضای داخلی و خارجی برای این انیمیشن‌ها زیاد است. لذا منابع مالی زیادی نیز نصیب شرکت خواهد شد.
البته ریسکی که در این مرحله وجود دارد تغییر شرایط موجود و وارد شدن صنعت به مرحله افول می باشد. مثلا یکی از شرایطی که امکان تغییر آن وجود دارد این است که رقبای خارجی به خاطر حمایت‌ها و سوبسیدهایی که از طرف دولت به آنها ارائه میشود، انیمیشن های با کیفیت را با قیمت نازل‌تری نسبت به صنعت انیمیشن مقصد ارائه می دهند که باعث شکست و افول شرکت های تولید انیمشن داخلی میشود.
لذا یکی از مهمترین نکات مد نظر در مرحله رشد ایجاد تقاضای پایدار برای انیمیشن‌های تولیدی در مرحله بلوغ می‌باشد. اقدامات این استراتژی در زیر بیان شده است:
الف: قوانین و مقررات حمایتی کشور ها از تولید انیمشن داخلی
ب: حمایت های مالی از شرکت های تولید انیمیشن داخلی و جذب شرکت های داخلی به این صنعت
برخی از قوانین و مقررات وضع شده توسط دولت‌ها جهت حمایت از انیمیشن داخلی شامل جذب سرمایه گذاران خارجی از طریق کمیسیون گرفتن و پروژه های همکاری در تولید می باشد. با توجه به مباحث علمی که در زمینه چرخه عمر انیمیشن در هر کشوری وجود دارد برخی از کشورها سیاست ها و استراتژی هایی را جهت حمایت از انیمیشن داخلی ارائه نموده اند که اینگونه استراتژی‌ها غالبا در دو بعد سیاست‌ها و مشوق‌های حمایت از تولید داخلی و ارائه محدودیت‌هایی جهت عدم ورود انیمیشن کشورهای رقیب قابل بررسی می باشند. با بررسی سیاست گذاری‌ها و برنامه‌های کشورهای چین،انگلستان و … می توان نتیجه گرفت که اغلب این سیاست ها و برنامه ها مربوط به مرحله رشد انیمیشن ها می باشد.
شکل ۲: ویژگی های مراحل مختلف چرخه عمر محصول
در گزارشات بعدی به بررسی بسته های حمایتی کشورهای مختلف جهان از جمله چین و انگلستان جهت حمایت از انیمیشن های داخلی پرداخته خواهد شد.
دکتر سجاد خانی
