کارتون و بازارسازی فرهنگی

 

طراحی و تولید محصولاتی همچون نوشت افزار از روی کاراکترهای انیمیشن و همچنین از سایر لایسنس ها (همچون سلبریتی ها، ورزشکاران پرطرفدار، برندها و …. ) صنعتی است بزرگ از لحاظ اقتصادی و بسیار بزرگتر و با اهمیت تر از لحاظ فرهنگی. این صنعت در دنیا با عنوان مرچندایزینگ (Merchandising) شناخته می شود و عجیب است که در کشورمان حتی کلمۀ فارسی معادل، برای آن نداریم. در مطلب حاضر سعی شده یکی از منابع مهم صنعت مرچندازینگ که کارتون و شخصیت‌های کارتونی نام دارد را در سطح جهان بررسی کنیم.

منظور از کارتون، عموماً انیمیشن­ های تلویزیونی دوبعدی اپیزودیک کوتاه است که در فواصل زمانی مختلف از شبکه‌­های مختلف تلویزیونی پخش شده­اند. اگرچه در نتایج پیمایش در برخی کشورها، به آثار سینمایی و نیز سه­بعدی در این بخش نیز اشاره شده است؛ اما عمدۀ برنامه‌­های مورد بررسی محصولات دوبعدی و تلویزیونی بوده است. در میان پرطرفدارترین کارتون­ها و مجموعه­ شخصیت‌های کارتونی دنیا، «میکی ماوس»، متعلق به کمپانی والت دیزنی[۱] ، «باب اسفنجی» و «دورا کاوشگر»، متعلق به کمپانی نیکلودئون،  «تام و جری» و «اسکوبی-دو» متعلق به کمپانی برادران وارنر، رتبه‌­های برتر را در اختیار دارند. از مشهورترین نمونه‌­های پرطرفدار که در جایگاه‌­های بعدی حضور دارند می­‌توان به «باربی» در رتبۀ هفتم اشاره نمود. این شخصیت‌ که متعلق به کمپانی عروسک‌­سازی ماتل می­‌باشد، پس از توفیق و کسب شهرت در حوزۀ عروسک، حق‌امتیاز تولید برنامه­‌های کارتونی را نیز در اختیار استودیوها قرار داده و در سال ۱۹۸۷ برای اولین بار در یک انیمیشن سینمایی ظاهر شد. حضور باربی در قسمت­‌های دوم و سوم انیمیشن‌های سینمایی «داستان اسباب‌­بازی» محصول پیکسار را می‌­توان مشهورترین حضور سینمایی این شخصیت‌ به حساب آورد.

پرطرفدارترین کارتون­‌ها در جهان

رتبه	نام برنامه
۱	میکی موس
۲	باب اسفنجی
۳	تام و جری
۴	دورا دختر کاوشگر
۵	اسکویی دو
۶	پپاپیگ
۷	باربی
۸	دورِمون
۹	فروزن
۱۰	سیمپسون‌ها

 

بالغ بر ۸۰ درصد کارتون­‌های پرطرفدار ذکر شده توسط پاسخ‌­دهندگان پیمایش، محصول سه کشور امریکا، ژاپن و انگلستان هستند. در این میان، ۶۳ درصد عناوین، ساختۀ امریکا بوده و ژاپن با ۱۲ درصد و انگلستان با ۶ درصد، تولیدکنندگان عمدۀ این بخش از صنعت سرگرمی و شخصیت‌ را تشکیل داده‌­اند. در این بخش به وضعیت کارتون­‌های پرطرفدار برخی از کشورهای پیشرو در صنعت تولید دارایی‌­ها و فروش حق‌امتیاز بازارسازی فرهنگی پرداخته شده است.

 

پرطرفدارترین کارتون­ها در امریکا، ژاپن و انگلستان

ردیف	امریکا	ژاپن	انگلستان
۱	SpongeBob Squarepants	Doraemon	Peppa Pig
۲	Mickey Mouse	Yo-Kai Watch	Tom & Jerry
۳	Tom & Jerry	One Piece	Scooby-Doo
۴	Paw Patrol	Detective Conan	The Simpsons
۵	Doc McStuffins	Anpanman	SpongeBob Squarepants
۶	Scooby-Doo	Crayon Shin-chan	Ben & Holly
۷	Dora the Explorer	Pokemon	Adventure Time
۸	Sofia the First	Dragon Ball	Mickey Mouse
۹	Curious George	Chibi Maruko-chan	Sofia the First
۱۰	Teenage Mutant Ninja Turtles	Aikatsu!	Horrid Henry

 

در کشور امریکا، حضور «باب اسفنجی» در صدر این فهرست اتفاق جالب توجهی به حساب می­‌آید. ضمن این که ۴ برنامه از این ۱۰ برنامه، متعلق به نیکلودئون بوده و ۳ برنامه متعلق به دیزنی است. در کشور ژاپن، تمامی ۱۰ برنامۀ پرطرفدار ذکر شده توسط مخاطبان ژاپنی، ساختۀ کشور ژاپن هستند. این روندی است که به جز امریکا، که همۀ ۱۰ برنامۀ پرطرفدار آن ساختۀ خود امریکا بودند، در هیچ کشور دیگری مشاهده نشده و نشان‌دهندۀ توسعه‌یافتگی صنعت انیمیشن در کشور ژاپن و هم‌چنین علاقۀ ژاپنی­‌ها به مشاهدۀ محصولات فرهنگی بومی خود می­‌باشد. در مورد کشور انگلستان نیز دو برنامۀ «پاپاخوک[۲]» (رتبۀ اول) و «هنری نفرت انگیز[۳]» (رتبۀ دهم) محصول کشور انگلستان هستند. «پاپاخوک» به لحاظ گروه سنی، یک انیمیشن پیش‌دبستانی[۴] به حساب می­‌آید و حضور انیمیشنی از این بخش در رتبۀ اول جالب توجه است.

 پرطرفدارترین کارتون­ها در آلمان، کانادا و چین

ردیف	آلمان	کانادا	چین
۱	Mickey Mouse	SpongeBob Squarepants	Pleasant Goat and Big Big Wolf
۲	SpongeBob Squarepants	The Simpsons	Boonie Bears
۳	Tom & Jerry	Dora the Explorer	Tom & Jerry
۴	Frozen	Mickey Mouse	Mickey Mouse
۵	Maya the Bee	Scooby-Doo	Doraemon
۶	Yakari	Caillou	SpongeBob Squarepants
۷	Barbie	Phineas & Ferb	The Son and the First Father
۸	Cars the Movie	Bugs Bunny	Balala Magic Fairy
۹	Vicky the Viking	Bubble Guppies	Detective Conan
۱۰	Donald Duck	Sofia the First	Pig Man

 

وضعیت کارتون­‌ها در آلمان کمابیش با کشورهای قبلی مشابه است اما حضور برخی محصولات اروپایی مثل نیک و نیکو (آلمان[۵])، یاکاری[۶] (فرانسه-بلژیک) و وایکینگ‌ها[۷] (آلمان-استرالیا) در این لیست قابل توجه است. ضمن این که از میان محصولات قدیمی هالیوود، به جز «تام و جری» و «میکی ماوس» که تقریباً در لیست همه کشورها وجود دارد، «دانلد داک» محصول والت دیزنی نیز در آمار کشور آلمان دیده می­شود که ممکن است به دلیل تفاوت در شبکه­‌های پخش‌کننده در کشورها باشد. کارتون­‌های پرطرفدار کشور کانادا نیز به جز Caillou که کانادایی است، همگی امریکایی هستند. ضمن این که تسلط والت دیزنی در کارتون‌­ها به نسبت امریکا کم‌تر شده است. در کشور چین، از میان ۱۰ شخصیت‌ پرطرفدار، ۳ عنوان چینی، ۲ عنوان ژاپنی و بقیه امریکایی هستند. صنعت انیمیشن چین هم بعد از موفقیت­‌های ژاپن و کرۀ جنوبی در سال­های پایانی دهۀ ۱۹۹۰ میلادی توسعۀ خود را آغاز نموده است.

 پرطرفدارترین کارتون­ها در فرانسه، برزیل، ایتالیا و هلند

ردیف	فرانسه	برزیل	ایتالیا	هلند
۱	Frozen	Peppa Pig	Peppa Pig	Spongebob Squarepants
۲	T’Choupi	Spongebob Squarepants	Masha & The Bear	Tom & Jerry
۳	Disney	Woody Woodpecker	Spongebob Squarepants	Cars the Movie
۴	Dora the Explorer	Galinha Pintadinha	Mickey Mouse	Dora the Explorer
۵	Scooby-Doo	Adventure Time	Doraemon	Mickey Mouse
۶	The Simpsons	Dora the Explorer	Winx	Donald Duck
۷	Mickey Mouse	Barbie	Paw Patrol	Frozen
۸	Cars the Movie	Ben 10	The Simpsons	Disney
۹	Paw Patrol	Monica’s Gang	Dora the Explorer	Miffy
۱۰	Peppa Pig	Chaves	Spider-Man	The Smurfs

 

در فرانسه اما حضور شخصیت‌های اروپایی کم‌رنگ‌­تر است و به جز «چوپی» (کانادا-بلژیک-فرانسه) و «پاپاخوک» (انگلستان) بقیۀ پرطرفدارها امریکایی هستند. موفقیت مجموعۀ شخصیت‌های چوپی که محتوای آن علاوه بر انیمیشن در حوزۀ کتاب هم انتشار پیدا می­کند، در حوزۀ بازارسازی فرهنگی در بازار فرانسه قابل توجه بوده است. در کشور برزیل، به جز عناوین «مرغ پینتادینا[۹]» و «گروه مونیکا[۱۰]»، بقیۀ عناوین امریکایی بوده و رتبۀ اول عناوین پرطرفدار نیز متعلق به «پاپا خوک» انگلیسی بوده است. در مورد کشور ایتالیا، همۀ ۱۰ شخصیت پرطرفدار، خارجی هستند. انگلستان (پاپا خوک)، روسیه (ماشا و خرس[۱۱]) و ژاپن (دوراامون[۱۲]) و امریکا رهبران بازار انیمیشن در ایتالیا به حساب می‌­آیند. در میان شخصیت‌های پرطرفدار کشور هلند نیز تسلط عمده با امریکا بوده و تنها شخصیت هلندی، «میفی[۱۳]» در رتبۀ نهم می‌باشد. مجموعه شخصیت‌های The Smurfs نیز که در هلند دهمین عنوان کارتون پرطرفدار است، اصالتاً متعلق به کشور بلژیک می­‌باشد.

برگرفته از کتاب بازارسازی فرهنگی نوشته دکتر محمدمهدی ایزدخواه

 

[۱] Walt Disney

[۲] Peppa Pig

[۳] Horrid Henry

[۴] Preschool Animation

[۵]  Maya the Bee انیمیشنی است که در تلویزیون ایران با عنوان «نیک و نیکو» در سال­های دهۀ ۶۰ و ۷۰ پخش می­شد.

[۶] Yakari

[۷] Vicky the Viking

[۸] T’choupi

[۹] Galinha Pintadinha

[۱۰] Monica’ Gang

[۱۱] Masha and the Bear

[۱۲] Doraemon

[۱۳] Miffy